Η ιστορία επαναλαμβάνεται στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας

Η  ερώτηση της Ολλανδής δημοσιογράφου Ίνγκερμποργκ Μπέουχελ προς τον έλληνα πρωθυπουργό σχετικά με τις παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων στα ελληνικά σύνορα, έφερε για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στη δημόσια σφαίρα το ζήτημα των παράνομων push-backs στα Ευρωπαϊκά σύνορα. Γρήγορα βέβαια καλύφθηκε από σωρεία ρεπορτάζ και άρθρων από τα ελληνικά ΜΜΕ που προσπαθούσαν να επιτεθούν στο ποιόν και στη ζωή της δημοσιογράφου. Κάτι που δεν προκαλεί καμία εντύπωση αν σκεφτούμε πως παρότι εδώ και χρόνια ο ξένος Τύπος, οι ΜΚΟ, ακόμα και θεσμοί της ΕΕ έχουν καταγγείλει επανειλημμένα την ελληνική κυβέρνηση για παράνομες επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο και στον Έβρο, τα ελληνικά ΜΜΕ τηρούν σιγή ισχύος για το θέμα.
Η μόνη στιγμή τα τελευταία χρόνια που οι πρόσφυγες έγιναν πρώτο θέμα στα δελτία των 8 ήταν όταν τα ΜΜΕ με μανία προσπάθησαν να αποδείξουν ότι είναι ένας στρατός απεσταλμένος από τον Ερντογάν για να επιτεθεί στα ελληνικά σύνορα και να βλάψει το κράτος. Η αντίληψη ότι οι πρόσφυγες είναι βαλτοί από μη-ευρωπαϊκές χώρες για να επιτεθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσεται συντεταγμένα σε όλες τις χώρες που θεωρούνται «συνοριογραμμή της ΕΕ», μέσα σε αυτές φυσικά και η Ελλάδα. Στόχος είναι να δικαιολογήσουν κάθε βιαιότητα που συμβαίνει στα ευρωπαϊκά σύνορα, και να δημιουργήσουν ένα κλίμα ξενοφοβίας ώστε να γίνουν δεκτές με ενθουσιασμό από τον κόσμο νέες δαπάνες για στρατό στα σύνορα, Frontex, φράχτες και τείχη. 
Αυτή η ρητορική φαίνεται να επαναλαμβάνεται τώρα, όχι όμως για την Τουρκία και την Ελλάδα αλλά για την Λευκορωσία και την Πολωνία. Αυτή τη στιγμή, πρόσφυγες, των οποίων ο ακριβής αριθμός δεν είναι γνωστός, βρίσκονται εγκλωβισμένοι μεταξύ των συνόρων Πολωνίας και Λευκορωσίας, σε ένα αχανές δάσος προσπαθώντας να περάσουν στην Πολωνία για να βρεθούν σε Ευρωπαϊκό έδαφος. Όπως αναφέρει σε συνέντευξή της η Πολωνή ακτιβίστρια Μάρτα Γκροτσίνσκα (βλ. δίπλα) η Πολωνία έχει δημιουργήσει μία κόκκινη ζώνη πέριξ του σημείου που βρίσκονται οι πρόσφυγες  στην οποία δεν επιτρέπεται η είσοδος σε κανέναν εκτός του στρατού, ενώ έχουν κηρύξει την χώρα σε κατάσταση έκτατης ανάγκης. Η κατάσταση αυτή τη στιγμή είναι τραγική. Λόγω της απαγόρευσης υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για τον αριθμό, τη θέση και την κατάσταση των προσφύγων οι οποίοι είναι διασκορπισμένοι σε ένα γιγάντιο δάσος την ώρα που οι θερμοκρασίες βρίσκονται σε επίπεδα υπό του μηδενός.  
Για ακόμα μια φορά οι πρόσφυγες γίνονται μπαλάκι μεταξύ των κρατών. Καθώς η ΕΕ αρνείται να ανοίξει τα σύνορά της, κρίσεις σαν και αυτή θα είναι συχνό φαινόμενο. Οι εκτός ΕΕ χώρες που βρίσκονται στα μονοπάτια των προσφυγικών ρευμάτων έχουν αναλάβει –με το αζημίωτο- τη διαχείριση των προσφύγων ενώ οι χώρες στα σύνορα της Ευρώπης έχουν αναλάβει, επιδοτούμενες από την ΕΕ, τον ρόλο του μαντρόσκυλου. Αν προσθέσουμε σε αυτό τις ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ ΕΕ/Πολωνίας και Λευκορωσίας και μεταξύ ΕΕ/Ελλάδας και Τουρκίας, προκύπτει ένα εκρηκτικό μίγμα, αποτέλεσμα του οποίου είναι οι λεγόμενες «κρίσεις» στα σύνορα της Ευρώπης, όπως αυτή τώρα μεταξύ Πολωνίας-Λευκορωσίας ή στις αρχές του 2020 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Θύματα σε κάθε περίπτωση είναι οι πρόσφυγες που ξανά και ξανά βρίσκονται εκτεθειμένοι στο κρύο, στα στοιχεία της φύσης και τις ασθένειες χωρίς καμία βοήθεια. Οι συνοριοφύλακες της κάθε χώρας τους μετακινούν βίαια κατά το δοκούν. Όπως αναφέρεται στην συνέντευξη της Μάρτα Γκορτσίνσκα «Οι στρατιώτες της Λευκορωσίας  τους σπρώχνουν πάνω στα αγκάθινα συρματοπλέγματα για να περάσουν τα πολωνικά σύνορα ή μέσα από τρύπες στον φράχτη και οι πολωνοί στρατιώτες τους στέλνουν πάλι πίσω με τον ίδιο  τρόπο» . 
Επαναπροωθήσεις
Οι επαναπροωθήσεις, δηλαδή οι βίαιες επιστροφές των προσφύγων, συχνά μέσω απαγωγής, είναι μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική μεταξύ των συνοριακών χωρών της ΕΕ. Στην Ελλάδα έχουμε τις απαγωγές προσφύγων στον Έβρο, τον ξυλοδαρμό τους και την επιστροφή τους στην Τουρκία. Στην Ιταλία, το λιμενικό σπρώχνει ετοιμόρροπες βάρκες ώστε να μην περάσουν τα θαλάσσια σύνορα, πρακτική που εφαρμόζει και το ελληνικό λιμενικό στο Αιγαίο. Η Πολωνία εφαρμόζει ακριβώς τις ίδιες μεθόδους –ξυλοδαρμοί, αφαίρεση τηλεφώνων, απαγωγές ακόμα και μέσα από τα νοσοκομεία– μόνο που πλέον τις νομιμοποίησε. Μπορεί το γεγονός ότι ήταν παράνομες τόσο καιρό να μην απέτρεψε την εφαρμογή των push-backs αλλά τουλάχιστον έδινε τη δυνατότητα καταγγελιών από ΜΚΟ και δημοσιογράφους. Τουλάχιστον  η καταπάτηση των δικαιωμάτων των προσφύγων δεν ήταν νόμος, ήταν εξαίρεση, όσο διαδεδομένη εξαίρεση και αν είναι αυτή. Η βαρβαρότητα όμως πλέον έγινε νόμος, ανοίγοντας τον δρόμο και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες να κάνουν το ίδιο.
Και η τάχα πολιτισμένη ΕΕ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρατηρεί απαθής την κατάσταση. Επιτίθεται στον Λουκασένκο κατηγορώντας των για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απειλώντας με κυρώσεις την Λευκορωσία, την ίδια ώρα που χτίζει ένα φρούριο απέναντι στους πρόσφυγες. Η ΕΕ αρνείται να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη αφήνοντας τους πρόσφυγες να πεθάνουν από το κρύο σε ένα δάσος που οι ντόπιοι χαρακτηρίζουν ως ζούγκλα, διάσπαρτη από βάλτους. Κι όμως, συνεχίζει υποκριτικά να κουνάει το δάχτυλο στις άλλες χώρες. Και είναι λογικό, αφού τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη είχαν συνηθίσει να κάνει κάποιος άλλος την βρώμικη δουλειά για να μπορούν να διατηρούν τον μανδύα του ανθρωπισμού. Ενός ανθρωπισμού που χτίζει φράχτες, σηκώνει συρμάτινα τείχη, επαναπροωθεί, ξυλοκοπεί, βιάζει και βασανίζει όποιον τολμήσει να τα πλησιάσει. Η δημιουργία της Ευρώπης-Φρούριο και τα κλειστά σύνορα προϋποθέτουν την εξάντληση, την φυλάκιση και συχνά την δολοφονία των προσφύγων.
Το ότι η τακτική που εφαρμόζεται αυτήν τη στιγμή στη Πολωνία είναι ευρωπαϊκή πολιτική γίνεται φανερό από τα εξής δύο πράγματα. Από την μία όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, όπως και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί στέλνουν μηνύματα υποστήριξης προς την Πολωνία. Από την άλλη η τεχνογνωσία (το know-how) υπάρχει στο DNA της Ευρώπης και ήταν ακριβώς το ίδιο που εφαρμόστηκε και στην περίπτωση Ελλάδας-Τουρκίας το 2020. Και τώρα όπως και τότε, οι πρόσφυγες εγκαταλείφθηκαν στην μοίρα τους την ώρα που παιζόταν ένα πολιτικό παιχνίδι στις πλάτες τους. Και τώρα όπως και τότε, απαγορεύτηκε η πρόσβαση σε ΜΚΟ και ιατρικές ομάδες για να τους παρασχεθεί βοήθεια. Και τώρα όπως και τότε, η ΕΕ διαμηνύει ακριβώς τα ίδια πράγματα. Οι άλλοι καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, εμείς υπερασπιζόμαστε τα σύνορά μας, όπως μας αρμόζει. Και τώρα όπως και τότε, οι δύο κρίσεις έγιναν αφορμή για ακόμα περισσότερη Frontex, ακόμα περισσότερό στρατό στα σύνορα, ακόμα πιο ψηλούς φράχτες και ονειρώξεις για τείχη που θα κρατήσουν τους εισβολείς έξω. Και στις δύο περιπτώσεις ενώ όλοι στην ΕΕ λένε πως οι πρόσφυγες είναι θύματα εκμετάλλευσης, δεν κάνουν τίποτα για να τους βοηθήσουν. Μέσα στις ευρωπαϊκές συνοριακές χώρες δημιουργείται ένα κλίμα απειλής που στόχο έχει να επιστρατεύσει τον κόσμο εναντίον των προσφύγων και να τους παρουσιάσει ως αιμοβόρο στρατό απεσταλμένο από τον αντίπαλο για να διασαλεύσει την τάξη στη χώρα. Είναι εντυπωσιακό πως ούτε τώρα ούτε το 2020 ξέραμε τον ακριβή αριθμό των προσφύγων γιατί ενώ τα μίντια και οι κυβερνήσεις μιλάνε για χιλιάδες ή και για δεκάδες χιλιάδες, οι ακτιβιστές και οι ΜΚΟ καταγράφουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. 
Ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον, οι πρόσφυγες γίνονται μοχλός πίεσης και μπαλάκι, από χώρες που τους αντιμετωπίζουν σαν εισβολείς και όχι σαν ανθρώπους. Καλυμμένοι με λάσπες, παγωμένοι από το κρύο δεν ξέρουν πως, ακόμα και αν καταφέρουν να περάσουν τα σύνορα, τους περιμένουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές, κι άλλο κρύο, κι άλλη λάσπη. Η μόνη τους ελπίδα, όπως φάνηκε και το 2015 στην Ελλάδα, είναι η αλληλεγγύη και οι αγώνες του κόσμου. Για αυτό σε όλη την Ευρώπη και ειδικά στην Ελλάδα είναι άμεση η ανάγκη για ένα μαζικό, δυναμικό αντιρατσιστικό κίνημα που θα στηρίξει αυτούς τους ανθρώπους, θα διεκδικήσει άνοιγμα των συνόρων και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για όλους και όλες.

Συνέντευξη της Μάρτα Γκορτσίνσκα* 
«Μια πολιτική που απλούστατα αφήνει τους ανθρώπους να πεθάνουν»

Η Πολωνία πρόσφατα επέκτεινε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης για 60 ακόμα μέρες. Τι σημαίνει αυτό;
Ο στρατός επιτρέπεται να εισέλθει στην «κόκκινη ζώνη», την ζώνη ασφαλείας 3 χιλιομέτρων κατά μήκος των συνόρων. Κανένας άλλος δεν επιτρέπεται να εισέλθει: ούτε οι γιατροί, ούτε οι δημοσιογράφοι, ούτε εργαζόμενοι στην ανθρωπιστική φροντίδα. Αυτή η κατάσταση είναι δραματική με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αρχικά δεν έχουμε σχεδόν καμία δημοσιογραφική πληροφορία ή εικόνες σχετικά με το τι συμβαίνει στο δάσος. Και δεν είναι απλά ένα δάσος αυτό στο οποίο διαμένουν οι πρόσφυγες, αλλά μία αληθινή ζούγκλα: το παλαιότερο αρχέγονο δάσος της Ευρώπης, μία περιοχή διάσπαρτη από βάλτους και ποτάμια. Εκεί υπάρχουν βίσωνες και ακούγονται λύκοι να ουρλιάζουν τα βράδια. Αλλά η κατάσταση είναι πιο δραματική επειδή κανένας δεν φροντίζει τους πρόσφυγες. Οι μόνοι άνθρωποι που έχουν πρόσβαση στην περιοχή, εκτός από τις δυνάμεις καταστολής, είναι οι ντόπιοι. Κάνουν ό,τι μπορούν, αλλά όσοι μένουν στην περιοχή είναι εντελώς τσακισμένοι από αυτή την ευθύνη.
Τέτοιες επαναπροωθήσεις είναι παράνομες σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό και τον διεθνή νόμο. Αλλά τώρα η πολωνική κυβέρνηση έχει νομιμοποιήσει τις απελάσεις στην πράξη.
Όντως, στα μέσα του Οκτώβρη το Πολωνικό κοινοβούλιο ενέκρινε μια τροπολογία στο νόμο που πλέον επιτρέπει στους συνοριοφύλακες να γυρνάνε άμεσα πίσω τους πρόσφυγες. Επίσης είναι δυνατόν να τους απαγορευτεί να εισέλθουν στην Πολωνία και γενικά στην ζώνη Σέγκεν για 6 μήνες έως 3 χρόνια. Επισήμως, ένα άτομο εξακολουθεί να δικαιούται να κάνει αίτηση ασύλου. Το πρόβλημα είναι ωστόσο ότι στην  πράξη οι αιτήσεις αυτές συχνά «καταγράφονται» από τους συνοριοφύλακες και οι άνθρωποι πάντα καταλήγουν να επαναπροωθούνται. Γνωρίζουμε για την περίπτωση ενός ανθρώπου που κατάθεσε αίτηση για άσυλο εν παρουσία ενός δικηγόρου, ενός δημοσιογράφου και ενός συνοριοφύλακα, αλλά η αίτηση απλά αγνοήθηκε και τον ανάγκασαν να γυρίσει στη Λευκορωσία με τη βία. Τους απελαύνουν ακόμα και μέσα από τα πολωνικά νοσοκομεία, στα οποία φτάνουν ελάχιστοι από όσους αναζητούν προστασία.
Ποια είναι η κατάσταση στα προσφυγικά καμπ στη Πολωνία;
Είναι εντελώς υπερπλήρη καθώς η πολωνική κυβέρνηση δεν παρέχει επιπλέον χώρους ή επιπλέον προσωπικό. Όσοι καταλήγουν εκεί είναι ασφαλής προς στιγμήν αλλά το φαγητό δεν επαρκεί και τους αντιστοιχεί χώρος μικρότερος και από κελί φυλακής. Και σχεδόν όλοι όσοι αναζητούν προστασία δεν καταλήγουν εκεί, αλλά στέλνονται πίσω. Έχουν σημάδια, πληγές, μελανιές από το ξύλο που τρώνε από τον στρατό της Λευκορωσίας και επαναπροωθούνται πάλι πίσω από τους Πολωνούς. Οι στρατιώτες της Λευκορωσίας τους σπρώχνουν πάνω στα αγκάθινα συρματοπλέγματα στα πολωνικά σύνορα ή σε τρύπες στον φράχτη και οι Πολωνοί στρατιώτες τους σπρώχνουν πάλι πίσω από τις ίδιες διαδρομές. 
Και τι λέει η Ευρωπαϊκή Ένωση για αυτή τη κατάσταση;
Τίποτα! Είναι απίστευτο! Από τις Βρυξέλες ακούγονται καταδίκαστικοί τόνοι για τον Λουκασένκο αλλά καμία κριτική προς την πολωνική κυβέρνηση, παρά την κατάφορη παραβίαση των νόμων. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί! Η ΕΕ πρέπει επιτέλους να διασφαλίσει ότι οι δημοσιογράφοι, το ιατρικό προσωπικό και οι ΜΚΟ θα έχουν πρόσβαση στην ζώνη ασφαλείας. Ο Ερυθρός Σταυρός και αντίστοιχες οργανώσεις έχουν την εκπαίδευση και την τεχνογνωσία να ανταποκριθούν σε τέτοιες καταστάσεις. Οι ντόπιοι στα σύνορα δεν αντέχουν άλλο. Είναι τραυματισμένοι ψυχικά, όπως είναι και οι ακτιβιστές στην δική μας οργάνωση. Εγώ η ίδια είμαι εξουθενωμένη, δεν έχω ξαναζήσει τίποτα σαν και αυτό σε όλη μου τη ζωή. Ακόμα και κάποιοι από τους Πολωνούς συνοριοφύλακες κλαίνε ή μεθάνε γιατί δεν αντέχουν άλλο την ψυχολογική πίεση. Ένας από αυτούς μου εξομολογήθηκε ότι έχει εφιάλτες από όταν έσπρωξε ένα παιδάκι πίσω –αφού αυτή ήταν η εντολή.

*Δικηγόρος και ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η συνέντευξη δόθηκε στην Pro Asylum και αναδημοσιεύτηκε από το alencontre.org και το internationalviewpoint.org. Ολόκληρη στο Rproject.gr